کودکان و نوجوانان بیشتر از بزرگسالان وابسته‌اند و بدون کمک دیگران، به‌خصوص والدین، توانایی رفع نیازهای طبیعی و عاطفی خود را ندارند. آن‌ها علاوه بر خواسته‌های مادی مانند خوراک، پوشاک و مسکن، نیازهای روحی نیز دارند که بخشی از زندگی آن‌ها را در بر می‌گیرد. احتیاجات عاطفی، روانی و احساسی ازجمله نیازهایی هستند که ارتباط نزدیکی با شخصیت افراد دارند.

محبت‌کردن یکی از مهم‌ترین نیازهای عاطفی کودکان در محیط خانواده است که باعث ایجاد حس امنیت در بچه‌ها می‌شود. روان‌شناسان معتقدند که محبت، احترام و توجه به کودکان و نوجوانان مهم‌ترین نیازهای آن‌ها به شمار می‌روند. کمبودهای عاطفی در بچه‌ها باعث بروز آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آینده‌ی آن‌ها می‌شود. داشتن ارتباط صحیح با کودک برای پیشگیری از صدمات احتمالی امری واجب و ضروری است. بچه‌ها باید علاقه‌ی شما را به خودشان حس کنند. این احساس که او را همان‌طور که هست قبول دارید، باعث ایجاد حس خودارزشی می‌شود.

دانستن اصول ارتباط مؤثر با کودک موجب افزایش حس امنیت و رفع نیازهای عاطفی کودک می‌شود. بی‌توجهی به این خواسته‌ها باعث بروز ناهنجاری‌های اجتماعی، افسردگی، خلأ شخصیت، فرار از خانه و… در بچه‌ها می‌شود.

برای آنکه بدانید رفتارتان با فرزندتان درست بوده یا نه، باید درباره فرایند خودفریبی آگاهی کافی داشته باشید. این شیوه دارای 5 مکانسیم دفاعی به شرح زیر است:

1. انکار:

در این روش کودک به‌گونه‌ای رفتار می‌کند که انگار هیچ اتفاقی نیفتاده است. معمولاً این مکانسیم در رخدادهای ناگوار صورت می‌گیرد. انکار درواقع اولین واکنشی است که باعث افزایش ظرفیت برای مواجه‌شدن با حقیقت می‌شود.

2. فرافکنی:

در این مکانیسم افراد ویژگی‌ها و افکار خود را به دیگران نسبت می‌دهند. مثلاً برخی افراد نگران مسخره‌شدن توسط دیگران در مهمانی‌ها هستند و از حضور در این مجالس دوری می‌کنند. اما درحقیقت این اشخاص به علت عزت‌نفس پایین، خودشان را مسخره کرده و این رفتار را به دیگران نسبت می‌دهند. اگر کودک شما چنین مشکلی دارد باید علتش را در رفتار خود با او جست‌و‌جو کنید. ببینید کدام حرف یا کار شما باعث شده تا فرزندتان این‌گونه فکر کند.

3. دوپاره‌سازی:

این فرایند زمانی اتفاق می‌افتد که افراد تمامی انسان‌ها و رویدادها را به دو بخش خوب و بد تقسیم می‌کنند. برای پیشگیری از بروز این مکانیسم باید نوع نگرش افراد به حد تعادل برسد.

4. دلیل‌تراشی:

این شیوه‌ی کار بیشتر در افراد سالم دیده می‌شود که به‌جای پذیرفتن مسئولیت و کار اشتباهشان، دلیل و بهانه می‌تراشند. مثلاً داوطلبان کنکور، کمبود وقت و سخت‌بودن سؤالات را به قبول‌نشدن در رشته‌ی مورد علاقه‌شان ربط می‌دهند.

5. شوخ‌طبعی:

گاهی‌اوقات برخی افراد برای کم‌شدن حس ناراحتی و غم، از بذله‌گویی استفاده می‌کنند. البته این مکانیسم دفاعی بیشتر در افراد بالغ که ظرفیت تحمل بالایی دارند دیده می‌شود. دقت کنید که طنز با مسخره‌بازی بسیار متفاوت است و این دو یکی نیستند. روان‌شناسان معتقدند که همه‌ی انسان‌ها در دوران کودکی از این شیوه‌ها استفاده کرده‌اند. گاهی به‌کاربردن صحیح بعضی از این ساختارها می‌تواند مفید باشد. درکل، آگاهی درباره خودفریبی، در شکل‌گیری شخصیت سالم بسیار مؤثر است.

افرادی که زمینه‌های تربیتی خود را از دست می‌دهند، علاوه بر نقصان شخصیت، باعث آسیب‌رساندن به جامعه و نیازهای آموزشی می‌شوند. به همین دلیل، برای پیشگیری از پیامدهای منفی، برقراری ارتباط صحیح با کودک یکی از ملزومات تربیت درست است.

برای این کار لازم است چند نکته را مورد توجه قرار دهید:

– برقراری ارتباط صحیح با کودک نیازمند صبر و حوصله‌ی زیاد است. والدین باید توانایی کنترل احساسات و خشم خود را در برخورد با فرزندانشان داشته باشند.

– کار با کودک نیازمند خودشناسی و خودآگاهی است. برای آنکه بدانید از فرزندتان چه انتظاری دارید، باید اول خود را بشناسید.

– صداقت در رفتار و اعمال یکی از مهم‌ترین اصول ارتباط مؤثر با کودک است که حتماً باید رعایت شود. اگر به فرزندتان قولی می‌دهید، به آن عمل کنید. با این کار اعتماد او را جلب می‌کنید.

– اصل ثبات را در رفتارها و احساسات خود رعایت کنید.

– یکی از نیازهای کودکان، پذیرفته‌شدن توسط والدین است. پس فرزندانتان را همان‌طور که هستند قبول کنید و بیش از حد توانشان از آن‌ها انتظار نداشته باشید.

– به‌گونه‌ای با کودکان رفتار کنید که خودشان قوانین و دستورهای مدنظرتان را رعایت کنند. برای این کار لازم است که آن قواعد را درک کنند. پس برای توضیح اصول و قوانین، از منطق قابل درک برای آن‌ها استفاده کنید.

– هرگز فرزندانتان را با دیگران مقایسه نکنید؛ زیرا هر شخص توانایی‌ها و استعدادهای منحصر‌به‌فرد خود را دارد. (بیش تر بدانیم)

– هرگز نظرهای خود را به آن‌ها تحمیل نکنید. اجازه دهید خودشان برای بازی یا خواندن کتاب تصمیم بگیرند.

– در مواجهه با کودکتان رازدار باشید و با ایجاد فضایی اطمینان‌بخش او را به سمت خود بکشانید. این کار باعث می‌شود که فرزندتان همه‌ی مشکلاتش را به شما بگوید.

– هرگز از جمله‌ی «تو دیگر بچه نیستی» استفاده نکنید، زیرا فرزند شما بزرگ هم نیست. پس با گفتن این حرف آن‌ها را دچار اضطراب نکنید. به‌جای این رفتار، دلیل انجام‌ندادن کار را برایش توضیح دهید.

– از هر فرصتی برای صحبت‌کردن با کودکتان استفاده کنید. با ایجاد فضایی امن به آن‌ها اجازه دهید که بتوانند آزادانه احساسات خود را بیان کنند. سپس آن‌ها را محکم در آغوش بگیرید تا حس امنیت را در وجودشان افزایش دهید.

– به خواسته‌ها و علایق فرزندانتان حساس باشید و آن‌ها را پیگیری کنید.